10 แนวโน้มสังคมยุคไซเบอร์
โดย พงษ์ ผาวิจิตร (ตีพิมพ์ในนิตยสาร Eworld ฉบับเดือน ธันวาคม 2012)
สงคราม ภูมิอากาศและภัยธรรมชาติ โรคระบาด คือสามปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างสังคมอย่างรุนแรงในระยะเวลาอันสั้นๆ มีหนึ่งเดียวที่เกิดขึ้นจากการกระทำของมนุษย์ นั่นคือสงคาม เฉพาะสงครามโลกครั้งที่สองแค่ช่วงเวลาพียง 6 ปี คร่าชีวิตคนไปกว่า 70 ล้านคน
แต่สงครามจะไม่ได้เป็นปัจจัยเปลี่ยนแปลงสังคมมนุษย์ในช่วงเวลาสั้นๆ อีกต่อไปแล้ว ด้วยความรวดเร็วของพัฒนาการเปลี่ยนแปลง ทำให้เทคโนโลยีกำลังกลายเป็นปัจจัยสำคัญที่จะเปลี่ยนแปลงโครงสร้างสังคมทุกวันนี้ ในอดีตเทคโนโลยีมีผลต่อการเปลี่ยนแปลงเฉพาะด้าน ไม่มีผลในวงกว้างถึงระดับสังคม ความต่างของเทคโนโลยีเมื่อเทียบกับปัจจัยทั้งสามข้างต้นคือเทคโนโลยีไม่ได้เป็นปัจจัยในการเปลี่ยนแปลงในเชิงลบเท่านั้น แต่มันยังมีส่วนในการเปลี่ยนแปลงเชิงบวกอีกมาก ฉบับนี้ ผู้เขียนขอรวบรวมเทคโนโลยีที่จะมีผลต่อการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางสังคม นี่คือสิ่งที่เทคโนโลยีจะเปลี่ยนสังคมของเราให้เป็นสังคมไซเบอร์ในเร็วๆ นี้
- อุปกรณ์ไฮเทคจะฝังในตัวเรา การสรรหาสิ่งแปลกปลอมเข้าไปใส่ในร่างกายมนุษย์มีมาตั้งแต่ดึกดำบรรพ์ ไม่ว่าจะเป็นรอยสัก อุปกรณ์ตกแต่งที่เจาะ ใส่เข้าไปในร่างกาย ดังนั้นการนำเอาอุปกรณ์ไฮเทคเข้าไปใส่เพิ่มอีกชิ้นสองชิ้นจึงไม่ใช่เรื่องที่มนุษย์จะขัดขวาง ยิ่งเมื่อสิ่งนั้นเกี่ยวกับสุขภาพหรือความงาม เช่นเครื่องกระตุ้นหัวใจไฟฟ้า แท่งซิลิโคนที่ใส่เข้าไปเพื่อเสริมความงาม ความใหญ่บึ๊ก อีกไม่นาน เราอาจไม่ต้องพกพาบัตรใดๆ ให้เปลืองเนื้อที่กระเป๋า และเปลืองความจำว่า เราจะลืมพกพาไปหรือไม่ ยิ่งในการเดินทางระหว่างประเทศ และคงไม่จำกัดเพียงแค่บัตร เมื่อเครื่องมือการสื่อสารกลายเป็นอวัยวะชิ้นที่ 33 ของเราไปแล้ว ทำไมเราจะต้องเสียเวลาพกพา ฝังเข้าไปในตัวเราเลยมิดีกว่าหรือ ทุกวันนี้เทคโนโลยีโทรศัพท์เคลื่อนที่สามารถใส่เข้าไปในฟันของเราเรียบร้อยแล้ว อีกหน่อยทันตแพทย์จะกลายเป็นพนักงานขายโทรศัพท์ให้กับบริษัทผู้ผลิต
- เงินจะไม่ได้รับความนิยม พวกฉกชิงวิ่งราวเดือดร้อนแน่ เมื่อนักสังคมวิทยา นักกฎหมาย และนักการเงิน เริ่มเห็นตรงกันว่า เงินกลายเป็นเครื่องมือให้คนถูกทำร้ายได้ง่าย ถูกฉ้อโกงจนทำให้หมดเนื้อหมดตัวได้ แล้วทำไมเราต้องมีเงินให้เป็นปัญหาสังคม เมื่อโทรศัพท์เคลื่อนที่ยังถูกฝังในฟันได้ แล้วทำไมระบบการเงินของเราจะถูกใส่เป็นรหัสในตัวเราบ้างไม่ได้ อย่างนี้ผู้ปกครองสบายใจแน่ว่าลูกหลานของตัวเองคงมีเงินกินข้าวกลางวันที่โรงเรียน ไม่ถูกชักจูงไปในการซื้อขนมหรือการเล่นเกมจนอดอาหารแน่
- การว่างงานอย่างถาวรจะเกิดขึ้นในอนาคตอันใกล้ ผู้เขียนเคยเขียนบทความว่าด้วยเรื่องงานมาหลายครั้งในแง่มุมต่าง ๆ อีกหน่อยคงไม่มีเรื่องงานให้พูดถึงแล้ว เพราะงานจะกลายเป็นสินทรัพย์ที่หายาก คนจะต้องเสียเงินซื้องาน เพื่อให้ตนเองมีงานทำด้วยซ้ำ เมื่อ 50 ปีที่แล้วใครจะเชื่อว่าเราจะเสียเงินซื้อความเหนื่อยในห้องยิมออกกำลังกาย แต่ทุกวันนี้ คนส่วนหนึ่งต้องเสียเงินเป็นจำนวนมากเพียงเพื่อให้ตนเองได้ออกแรง เพราะวิถีชีวิตไม่เอื้อให้ได้ใช้แรงเหมือนเมื่อก่อน อีกไม่นานก็คงไม่เป็นเรื่องแปลก หากงานจะสูญพันธุ์ไป เมื่อเครื่องจักรต่างๆ ทำการผลิตแทนเราได้ ระบบปัญญาประดิษฐ์ก็เข้ารับงานด้านบริการจนใช้แรงงานน้อยลง คนดูแลเด็กและคนแก่ก็ไปใช้หุ่นยนต์แทน เพราะมีระเบียบกว่า โหดน้อยกว่า ไม่อู้งาน ทนเก็บสิ่งปฏิกูลเราได้ดีกว่ามนุษย์ตัวเป็นๆ เสียอก
- งานที่ละเอียดอ่อน ซับซ้อน จะตัดสินใจโดยคอมพิวเตอร์ ทุกวันนี้คอมพิวเตอร์เข้ามามีบทบาทลดความผิดพลาดจากการตัดสินใจของมนุษย์มากขึ้น ในวงการบินเป็นตัวอย่างสำคัญที่เข้ามาช่วยลดความผิดพลาดจากการตัดสินใจของมนุษย์ได้มาก แม้แต่ในวงการเงินก็มีการเข้ามาช่วยในการวิเคราะห์ความเสี่ยงที่มนุษย์อาจละเลย รถยนต์ในอีกไม่กี่ปีข้างหน้าก็จะมีระบบเบรคอัตโนมัติเพื่อป้องกันอุบัติเหตุให้เรา แต่สิ่งที่จะตามมาคือ ไม่ใช่ปัญหาของคนกับคนเหมือนอย่างทุกวันนี้ แต่จะกลายเป็นปัญหาขัดแย้งระหว่างคนต่อต้านคอมพิวเตอร์มากขึ้น หวังว่า ปัญหาคอมพิวเตอร์เป็นกบฏอย่างในภาพยนตร์คงเกิดขึ้นจริงในอนาคต เชื่อว่ามนุษย์คงไม่โง่พอที่จะพัฒนาให้คอมพิวเตอร์มีจิตวิญญาณในระดับนั้น อย่างน้อยๆ ก็ในชั่วชีวิตของผู้อ่านทุกท่านในขณะนี้
- ความเป็นส่วนตัวยากที่จะดำรงอยู่ได้ เมื่อหลายปีก่อน คนอังกฤษต่อต้านรัฐบาลที่ติดตั้ง CCTV โดยอ้างว่าละเมิดสิทธิส่วนบุคคล แต่ภัยก่อการร้ายที่เกิดขึ้นบ่อยขึ้น ทำให้คนต้องยอมจำนนยกความเป็นส่วนตัวให้กับส่วนรวม ทุกวันนี้ ท่านลองสังเกตตัวเองดูว่าเวลาเราอยู่ในลิฟต์ ในห้างสรรพสินค้า ในที่สาธารณะ บ่อยครั้งที่เราต้องระวังว่าจะมีกล้องทีวีวงจรปิดจับภาพอุบาดของเราหรือไม่ อย่างน้อยๆ เจ้ากล้องวงจรปิดก็มีอิทธิพลที่ทำให้เด็กนักเรียนคู่หนึ่งที่ไปพรอดรักกันโรงภาพยนต์เสียอนาคต และแพทย์ท่านหนึ่งต้องถูกจองจำ
- เทคโนโลยีจะทำให้บ้านเราน่าอยู่อาศัยมากขึ้น ความประหยัดคงไม่ได้จำกัดเฉพาะเครื่องใช้ไฟฟ้าเบอร์ 5 เท่านั้น แต่จะช่วยให้เกิดความสะดวก ประหยัดมากขึ้นในทุกๆ เรื่อง รวมถึงความปลอดภัยในชีวิตและทรัพย์สินด้วย ชาวบ้านธรรมดาก็มีสิทธิ์เป็นเจ้าของเครื่องทีวีวงจรปิดได้ง่ายขึ้น ในหลายๆ ประเทศเริ่มบังคับให้รถยนต์ทุกคันต้องติดกล้องโทรทัศน์ด้วย เพื่อว่าเวลาเกิดอุบัติเหตุจะได้ไม่ต้องเถียงกันว่าใครถูกผิด
- คนชมภาพยนต์สามารถเปลี่ยนบทในภาพยนตร์ได้ ไม่เพียงแต่เราจะชมรายการทีวีได้ตอนไหนก็ได้เหมือนทุกวันนี้ ลูกของผู้เขียนเลิกติดรายการทีวีและภาพยนตร์ไปนานแล้ว เพราะพวกเขาสามารถเลือกชมเฉพาะตอนที่ชอบในเวลาที่สะดวก จอโทรทัศน์ที่บ้านกลายเป็นที่สะสมฝุ่นอีกชิ้น ในขณะนี้สถานีโทรทัศน์ในอเมริกากำลังทดลองทำรายการที่คนชมสามารถเปลี่ยนบทบาทเองได้ ก็ในเมื่อเกมแข่งขันฟุตบอลเราเองยังเล่นได้ดีกว่าทีมพรีเมียร์ลีกของอังกฤษเสียอีก แล้วอีกหน่อยทำไม เราจะเล่นได้เก่งกว่าเจมส์บอนด์ไม่ได้
- สังคมไซเบอร์จะให้น้ำหนักกับความเป็นเจ้าของ อันนี้ไม่เป็นเรื่องแปลก มนุษย์เรายังต้องการปัจจัยในดำรงชีวิต เมื่อไม่มีงานทำ ก็ต้องเป็นเจ้าของอะไรบางอย่าง ไม่ว่าความคิด ข้อเขียน กลุ่มเพื่อนฝูงในสังคม Social Media อีกหน่อยล้วนเอามาทำเป็นช่องทางหาเงินได้ทั้งนั้น
- จะเกิดรูปแบบใหม่ของวัฒนธรรมโลกที่เกิดจากการเชื่อมต่อของคนเข้าด้วยกัน อันนี้เป็นเรื่องใหม่ที่กำลังถกเถียงกัน รูปแบบจะเป็นอย่างไร คงต้องติดตามกันต่อไป
จะเกิดไซเบอร์เซ็กส์ เป็นเซ็กส์ที่ไม่มีปฏิสัมพันธ์กันจริงๆ เพราะปัญหาน้อย ไม่ว่าจะด้านจริยธรรม สังคม สุขภาพ ที่ญี่ปุ่นมีบริการเช่าตุ๊กตายางกันแล้ว เลือกหน้าตา ขนาดได้ตามความต้องการโดยไม่ต้องห่วงว่าจะเอาใจสาวเจ้า เพราะหล่อนทนได้ทุกรูปแบบโดยไม่มีการฟ้องร้องเกิดขึ้น ยกเว้นจะทำตุ๊กตายางของเจ้าของฉีกขาด เสียหาย นั่นเป็นอีกเรื่องหนึ่ง..